In questa pagina:

 

 

 

 



Lu nonnu Pietru

Lu magu

'Ngi l'hammu fatta

Mamm'Arcangiula

Ecce homo

La professoressa

'Ngiulinu

Lu spusalizziu

Li viecchj

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 




 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



Lu nonnu Pietru

Lu magu

'Ngi l'hammu fatta

Mamm'Arcangiula

Ecce homo

La professoressa

'Ngiulinu

Lu spusalizziu

Li viecchj

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



Lu nonnu Pietru

Lu magu

'Ngi l'hammu fatta

Mamm'Arcangiula

Ecce homo

La professoressa

'Ngiulinu

Lu spusalizziu

Li viecchj

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

Lu nonnu Pietru 1893-1964

 

 

 
Nònnumu, lu patru ri mamma, si chiamava Pietro Della Vecchia, era n'ommunu nzulendu, nun ngi piacevanu ru cosu stortu, ma tuneva lu coru nmanu. Emigratu in America, andó tuneva roi soru, nun feci a luongu:-Megli mangià panu e ciupoddru a casa mia.-

 

Sapeva ri leggi e di scrivi, robba ca quiri tiembi, simu a lu 1915, nun era a la purtata ri tutti. Turnatu ra l'America l'angappavunu pu lu mannà a lu frondu sul Piave r'andò turnavu nnanzi tiembu pucchè feritu ind'a na coscia. Ru maluleguu hannu sembu cundatu ca lu nonnu curcatu ind'a la tringea mutteva l'elmettu nbond'a lu peru e pò l'azava accussì li nimici ausdriaci ra lundanu crurevano ca era nu surdatu e sparavanu.La virità? Nun s'hè mai saputa, na cosa è certa, lu nonnu fu rimbatriatu pu ferita a la coscia e ha zuppucatu fin'a la mortu. Scarparu quannu li ieva lu geniu, a mala pena riusciva a cambà li novu figli chi tuneva, accussì quisti, appena assavucavanu, scappavanu pu lu munnu abbushcarisi ru panu. Ngi piaceva mangià e bevu, specialmendu vevu. Quannu tuneva la pussibbilità,  a la sera vuneva a casa cu na buttiglia ri vinu; papà luvava manu mendri mamma preparava patanu e pupaiuni o baccalà frittu, pó mangiavami tutti nziemi cu la luci ri miezzu appicciata, quera chi faceva luci ind'a tutta la stanza.

 

 

 

 

La buttiglia americana

 

 

A quiri tiembi lu vinu si ieva a pigliarilu a la candina, purtavi la buttiglia e ti l'anghievanu.Ogni bota lu nonnu mi faceva milli raccummannazionu: -Statt'accortu a sta buttiglia, qua nun si ni trovanu,nun ti mettu a pazzìà cu li guagliuni ca si no la rumbi.->Ogni bota chi turnava cu la buttiglia chiena, candava tuttu cundendu:-Itaniellu, t'aggi fattu fessa n'ata vota, ti mbari a rufonnu acqua ind'a lu vinu, tu mbruogli li cristiani e i' mbrogliu a te!- I' nun capeva pucché lu nonnu era accussì cundendu.

Nu juornu nu gua­glionu chiù gruossu, apriessu appriessu, mi vuleva a forza fà creru ca la buttiglia m'era mbizzicata nmanu. Ra la candina finu a quasi sotta casa, tandu nzustivu, affì chi nun ni putietti chiù e ngi facietti vuré ca nun era luveru.Chiangennu ru ducietti a lu nonnu, succiurivu lu quarandottu, scanzai appena lu martiellu prima ri zumbà ru grala a quattu a quattu. Li sandi ri lu calendariu, ru rufrishcavu tutti, la maronna e sand'Andoniu avivunu na nuvena foru staggionu.Mamma mi spiegavu ca quera buttiglia, lu nonnu, l'aveva purtata ra l'America e musurava nu buonu bicchieru chiù di nu litru. Quannu asseva na sfera ri solu,li viecchj s'assittavanu ngimma ru grala ri sand'Amatu e cundavanu cundi.

 

Li micciarielli

Zì Filucciu pruprìtariu ri terru e casu,pu si fumà nu miezzu "Tuscaninu".  tuneva lu viziu ri circà li micciarielli a li cumbagni. Lu nonnu nun fumava, ma amandu ri giustizia e nun putennualliggirì stu ruospu, s'accattavu na shcatula ri zurfanielli. Lu juornu appriessu, mendri tutti capuzzìavanu a lu solu, zì Filucciu cacciavu nu miezzu sicariu ra lu sacchinu, si lu muttivu nmocca, pó feci a buré ri circà ind'a ru saccu lu micciariellu chi nun truvavu; addummannavu a Pashcalu, a Vicienzu, a Ndoniu, ma quisti chi ri na manera, chi ri n'ata ngi feciunu capì ca si r'aveva accattà.

Lu nonnu, cu r'avrecchiu pésulu, nun s'era persu mangu na virgula, cacciavu la shcatula e appicciavu, po appena zì Filucciu s'abbicinavu, usciavu,lu stutavu e lu ittavu nderra. Lu fattu si ripetivu tre, quattu votu affì chi "e tè appiccia .... e tè appiccia" si rivunu ru manu e s'acciuppulìavunu.

Cocò,lu canucciu fidelu cumbagnu ri lu nonnu, nun ngi vurivu chiù e si munavu a muzzucà ru cosciu ri zì Filucciu.Nun si capeva chiù niendi tra quiri chi spartevanu e quiri chi si vattevanu, sand'Amatu nun ni putivu propriu chiù e, pu ditta ri distimonii, pari ca rissu: -Ringraziati Diu ca nun mi pozzu movu si no vi facessu vuré i', muttitivennu scuornu, facimu li cundi quannu arruvati ngimma.

 

Lu malutiembu

 

La gendu chi nun tuneva la pussibbilità ri fà accunzà ru scarpu andó lu mastu a lu paesu, n'auneva paricchj para e pó chiamava nu scarparu a jurnata. Mó era lu mesu ri lugliu e di sti tiembi picca si ni truvavanu.Nu cristianu ri l'Ofandu tandu si muttivu appriessu: Mastu Pì aggi pacienzia aggia metu e tengu tuttu ru scarpu sfunnatu,ru crìaturu só scavuzu,n'atu picca venu viernu...-affì chi cunvingivu a lu nonnu fessa ri coru ri li ì a fà na jurnata. Accunzavu scarpu, >pursianu e scarpini e doppu mangiatu rui piatti ri lagana e fasuli e certu cotucu salitu si feci na buttiglia ri vinu e chiani chiani s'abbìavu pu turnà a Nuscu. Mbiettu a na sagliuta, lu càvuru e l'arsura lu futtivunu, nun ngi la faceva chiù a ghì annanzi. Addummannavu ra vevu a certi cristiani, chi cu lu culu a l'aria, mutevanu, ma quisti mangu si dignavunu r'azà - Nun tunimu tiembu, vavattennu.-A stu pundu lu nonnu, a chi piaceva sembu ri pazzìà, azavu ru manu a lu cielu e cu na voci sulenna sendenziavu:-Maluvaggi! lu cielu adda scurà!  Ngimma la terra s'adda scatunà lu flagellu ri Diu! Roppu picca, s'azavu lu viendu, scuravu veramendu e si scatunavu nu temboralu cu acqua e farri. Ra quiru juornu nboi quannu lu nonnu ieva cu foru la gendu ruceva: -Passa Pitinalu, ratili a mangià e a bevu si no faci vunì lu malutiembu.-

 

 

Lu magu 

Tratta da "Il mago" di Michele della Vecchia
Adattameto in nuscano: Pietro Russo

 

Nu guagliungiellu ri sei anni, Michele Della Vecchia com’a me, lu chiamavunu a farimi cumbagnia mendri i’ malatu nun mi puteva movu ra lu liettu. Tuneva na nefritu e mi curavanu, comu a tand’autu malatiu a Nuscu, cu sciruppi e cartellu.Lu sciruppu, russastru, lu priparava lu farmacista ron Michelu Chieffo Ngoppacastiellu comu puru ru cartellu cu nu picca ri porva ianga ind’a n’ostia, comu a queru ri la chiesa.

Lu guagliungiellu vuneva volendieri a casa pucché sapeva ca culazionu, pranzu e cena nu mangavanu mendri a la casa sua li tanda frati e soru nun scialavanu.Lu patru, comba Pietru, scarparu quannu li ieva lu geniu, tuneva puru issu, comu a tand’artigiani, na morra ri figli andó chi s’azava prima futteva li panni o ru scarpu ri l’ati. La mamma Rosa Dell’Amore, nomu unicu a Nuscu vuneva a lu negoziu, accattava nu musurinu r’uogli chi abbastava pu na cunzata ri nzalata ma essa lu faceva durà tutta la sittimana e guai si na goccia careva nderra, purtava malaguriu. Michelu già ngumingiava a mbararisi lu mistieru ri lu patru, artu chi a Nuscu era a lu sicondu postu roppu li cuntadini. A la cambagna ieva ogni tandu comba Pietru a jurnata andó accunzava ru scarpu ri tutta la famiglia, mangiava cu loru e s’abbushcava quacche cosa ri sordi e robba ra mangià ca la famiglia asputtava com’a l’aucielli ind’a lu niru. Ì a ghiurnata mangu era facilu né capitava tutti li juorni pucché ng’era la cungurrenza ri l’artigiani chi tunevanu la puteia e li riscipuli. Quisti com’a li falignami, li sarti, li barbieri eranu li masti, titulu chi passavanu puru a ru miglieru.I’ era troppu picciulu pu m’arricurdà si comba Pietru chiamava mamma majesta. Sta parola oj nun s’ausa chiù com’a tand’autu.Comba Pietru nun era nu mastu rifinitu ma ieva buonu pu ru scarpu ri li cuntadini uommini e femmunu senza differenza. Quisti purtavanu a li pieri pursianu pusandu cu ciundrellu e chiuovi catinisi attaccatu cu li curriuoli fatti cu la pella ri li cani. Cu la banda ri guagliuni ri la stessa aità mia ievami zumbannu ra la matina a la sera accussì cu nu ru cunzuma subbutu ngi obblicavanu a mettu ru scarpu “ofandanu”, parola pusanda e offensiva nmocca a l’artisti (l’artigiani) ri lu paesu, r’atu scarpu, queru ri li “sandarielli” eranu ri croma, liggeru e finu.

 

  

Rosa dell'Amore

Comba Pietru canusceva buonu la cambagna e la mendalità ri la gendu chi ngi’abbitava, tutti parsunali e nisciuni prupritariu, quannu quisti facevanu n’affaru buonu ievanu chi a Sangilardu ri Capussera e chi a lu sandissimu Salvatoru a Mundella ma tutti ievanu a la Guardia andó “mammasanda” la fattucchiera, nduvinava la ciorta, sanava li mali e luvava fatturu e maluocchi. Si puru issu si mbarava stu mistieru puteva acchianà tutti li guai sua e di la famiglia, ma la furtuna nu l’aiutavu. Pruvavu prima la via ri ru fatturu (operazionu magica ri granda virtù: sanà la gendu, fà turnà l’amoru persu, luvà nmiria e maluocchi). Ivu a cunsultu andó quiri malati ca li mierici nun riuscivanu a sanà -era lu casu miu- Cunsigliavu a mamma na sgruppata ngimma na ciuccia, na traversata ri voscu ri cerza e tre cursi r’acqua e a la fina nu cambu aratu. Forsi nun avessu mai pututu scrivi tuttu stu cosu si mamma l’avessu sundutu e nun fossu iuta andó comma Arcangiula ri lu sagristanu chi mi muttivu vindiquattu sanguettu, esaggeratu pu nu guagliungiellu ri ott’anni. Fattu fu ca la matina ri lu viernurì ri Pasqua ri lu 1929 rietti n’alluccu e reclamai na zuppa ri lattu e café.Comba Pietru martullava, jastumava, cuseva pu tuné a galla na barca shcasciata e troppu chiena ma nun truvava propriu la via. Na vota peró li ivu bona: mendri s’arritirava pu lu Punnilu n’ammondu, roppu chi aveva mangiatu cótucu salatu andó era statu a jurnata, li vunivu na seta e nun ngi la faceva chiù a cammunà.

Vurivu nu gruppu ri mututuri e ngi’addummannavu nu picca r’acqua, quisti, cu lu culu a l’aria, nu li rivunu mangu aretta. Comba Pietru, ngazzatu fortu, saglivu ngimm’a nu murriciunu, azavu ru brazza ngielu e cu boci sulenna alluccavu: -Pozza scurà cielu e terra e na tumbesta ri farri adda struri ssu granu ca mutiti!->Nu finivu mangu la jastema ca lu cielu si scuravu, farri e biendu flagellavunu Nuscu tandu ca sunavunu ru cambanu pu scungiurà ru peggiu.Pu paricchj tiembu sta cosa funzionavu tandu ca la gendu, quannu lu vureva passà alluccava: -Passa Pitinalu (lu scanginomu sua) ràtili quacche cosa si no faci scurà cielu e terra!-

La gendu, cu lu tiembu, si scorda ru cosu, accussì comba Pietru nun faceva chiù paura a nisciuni.Si fossu iutu ri n’ata manera Rosa nun mureva accussi giovana, Michelu nun s’avessu avvenduratu in Trentino r’andó, a causa ri lu stessu nomu, m’arruvavunu parecchiu chiamatu ri li carabbinieri, Alfonzu nun si fossu arrolatu a la legionu straniera a cumbatti lu nfiernu ri Dien Bien Fu in Indocina, Filicina nun si fossu maritata accussi giovana pu angappà nu buonu partitu, l’ati.....mbé l’ati si rivunu a l’emigrazionu in Venezuela e Svizzera, nun avessu ngiuriatu a me e cainatumu Rafaelu cu la sendenza terribbula e vangelica:

-Guai ai ricchi!- lu juornu ri lu Carmunu ri l’anni ’50 quannu ngi vurivu passà cu li vistiti ri la festa a la via Landone né avessu vistu ngimma a la tomba sua la “A nos parents” ma chiù d’ogni cosa nun avessu fattu na vita standata finu a chi, partiti tutti li figli quisti ngi mannavanu quacche cosa ri sordi a ricanuscenza ri chi, nziemi a Rosa Dell’Amore r’aveva mistu a lu munnu!

 

 

 

 

NGI L'HAMMU FATTA



Ng'eranu tutti quera sera a la casa ri zia Ngiulina: li stranisi, li svizzeri e li nuschisi.
Era ri lugliu (1979) ma pu ngi luvà nu sfiziu, appicciammi ru fuocu e carrucammi leuna e ciuppuni com'a lu mesu ri innaru. Roppu fatta na vrasa degna ri quiri
sandanduoni andichi, preparammi rui ruoti ri patanu cu agli freshcu, aregana, sasicchj ri zì Peppu a Cambu, e ru cuciemmi fuocu ngimma e fuocu sotta.
Manu, manu l'addoru ieva ngielu e nderra puru, tandu ca lu vicu Arcu Spagnoletti s'accuglivunu e gramavunu tuttu ru gattu ri Nuscu. Mangiammi e ngi faciemmi tunni tunni, pó quannu la ramiggiana ri "Barbanicu"purtata ra Ginu, accumingiavu a circà aiutu, Amatu s'azavu, sciunnivu a lu suttanu  e doppu picca turnavu cu la fisarmonica nguollu tra la surpresa e la gioia ri tutti. S'assittavu, si preparavu e ngumingiavu a sunà e pó a candà: "Ngi l'ammu fatta, ngi l'ammu fatta, ngi l'ammu fatta, a mbriacà... "

Tra tarandellu e sandarcangiuli nun si capeva chiù niendi, lu repertoriu lu feci tuttu, pó si fermavu, s'assucavu la surata, si feci n'atu bicchieru ri vinu, divendavu seriu,
fissavu Sylviane indu a l'uocchj e li candavu:"Quando tu sei con me, questa stanza non ha più pareti..."

E menu malu pucché ra lu cavuru nun si rususteva chiù. Finita la dedica a la bell'elvetica, pigliavu n'aria sulenna e dissu: -Per i miei amici emigrati: 
"Paese mio che stai sulla collina…. Che sarà, che sarà ……
Tra l'applausi ri tutti cundinuavu a candà affì chi l'emozionu futtivu paricchj, e quannu ru làcrumu  accumingiavunu a guastà lu truccu r'Angelina e di Maria, capivu ca queru parolu pungevanu lu coru ri chi priestu aveva turnà nderra straniera e cangiavu canzona:"Aza la coscia e fammila vuré.  e ru femmunu senza piettu nun si puonnu marità ...
"Tra ru risatu s'era fatta quasi mezzanottu, l'ora ri li spaghetti agli, uogli e pupaiunu fortu comu volu l'andica ausanza. - Guagliù,  prima ri mangià- rissu Amatu -Facimungi n'ata canzona tutt'assiemi, adda essu lu finalu. Sunditimi buonu, i' ricu: "Mamma lu coru, mamma mia lu coru"  e bui ruciti:  "Figlia che hai, figlia mia che hai? Roppu i' fazzu la mamma e bui faciti li figli e avita rici sembu: "Noni, noni mamma!" Attenzionu! siti tutti prondi?
Feci n'introduzionu cu la fisarmonica pó ngumingiavu: -Mamma lu coru, mamma mia lu coru- -figlia che hai, figlia mia che hai?-

-vulissi na caramella?- Vulissi e vulissi, pu quasi nu quartu r'ora issu annanzi e nui appriessu affì chi: -Vulissi nu bellu guaglionu?-
-Noni...sinu, sinu mamma!-
Nu juornu, ngi truvammi tutti quanda nziemi, comu ngi cápita spissu a la Svizzera, Ndoniu muttivu lu reggistratoru e ngi feci sendu la cassetta.
Ni cupiammi na ricina, la chiù bella fotografia l'ausammi pu fà la cupirtina, pó ni riemmi una purunu a tutti, sulu Amatu nu l'avivu né  ngi la putiemmi mannà.
Spissu punzamu a quera serata passata assiemi, andó nui stranisi ngi simu veramendu sunduti a casa nosta, ngi simu mbriacati ri vinu, ri gioia e di quiru
saporu ca sulu la terra tua ti potu rà. Assiemi ammu candatu: "Ngi l'ammu fatta"; è luveru Amà ammu passatu la serata chiù bella a Nuscu; e si oj lu truccu r'Angelina e di Maria si guasta angora è pucché  ngi l'ammu fatta a trapiandariti ind'a lu coru nuostu. Roppu tand'anni, nui ti punzamu angora!

 

 

MAMM'ARCANGIULA

 

Nonnama, la mamma ri patrumu, si chiamava Arcangela De Mita ma la gendu la chiamava Arcangiula ri lu sagristanu pu bia ri li vavi sua quasi tutti "servi ri Diu" comu ruceva essa e s'avandava puru ri lu beatu Nicola. Era na femmuna severa, sufistuca e pulitissima, quannu vuneva a casa nosta nun s'assittava mai prima ri si luvà o ri s'azà la gunnella pu nu la spurcà e si nui criaturi ngi'abbicinavami, ngi nfugava e nun ngi pigliava mai nbrazza.

Abbitava Ngoppacastiellu ind'a la casa frabbucata ra Pietro Paolo Russo, lu nonnu miu cassanesu emigratu e muortu a l'America. La nonna parlava sembu ri li sagrificii ch'avevanu fattu a carrìà terra, a shcavà sotta ru quindu e mbalà lu barconu chiù ghirtu ri Nuscu. Tuneva paricchj lenzu ri terra e li parsunali ri la Chiánula e di lu Punnilu nun ngi facevanu mai mangà niendi. Tuneva puru n'allevamendu ri sanguettu e ru ghieva muttennu a la gendu malata o chi nun si firava. Mó stu sanguettu ievanu truvannu paricchj acqua pu cambà e  siccomu nun ng'era in casa, s'aveva ì a pigliarila a la fundana, nnanzi a la Tirnità. Pu l'angarizia ri na cosa ra mangià, i' ieva spissu andó la nonna pu ngi la carrìà. Lu purtonu ri la puteia era sembu chiusu pu paura ca ngi spurcavami la casa, aveva tuzzulà e chiamà
paricchj votu po' vuneva, apreva, mi reva lu catu e i' bellu, curri curri, ngi lu purtava chjnu. Essa m'asputtava nnanz'a la porta, mi  lu luvava ra manu, anghieva tutti li stangielli e ru quartaru, mi raccumannava r'asputtà foru e mendri mi jeva a piglià na bella cosa, i' smirciava ind'a la puteia senza trasì. Quanda cosu ng'eranu: vulanzu, stipi, caccavi ri rama, angiuli e marunnellu, ma la cosa chi chiù mi ndricava era nu varrilu ind'a na nicchia.

'Nu juornu lu parsunalu saglieva la robba chi l'aveva purtatu, cu Pietru ngi nfulammi ind'a la puteia, luvammi l'uppulu e nmuccammi lu varrilu, lu vinu cumingiavu a scorru, roci, prufumatu e appena fattu, accussì mendri i' manduneva, fratumucucinu vuveva tranquillu. A lu turnu miu ri lapatijà, nu l'aveva mangu pruvatu quannu ndunghi ndunghi pu la scalinata n'abbasci, sundiemmi la nonna scennu, la paura ca ngi'angappava faceva a novanda accussì scappai a la via ri la porta e lassai Pietru sulu e mbaurutu chi nun ngi la faceva a addirizzarilu: -lassalu, scappamu si no quera ngi acciri- alluccai e lu fessa lu lassavu, lu varrilu carivu, si spaccavu e lu vinu scurrivu pu lu vicu n'abbasci finu a la Tirnità.
Cu tre juorni mamm'Arcangiula ivu alluccannu pu tuttu lu paesu: -Li delinguendi, li nuputi m'hannu arruguinatu, m'hannu struttu na casa!-

 

Passavunu tre o quattu misi, ngi faceva lu mussu, nun buneva chiù a casa, ieva sembu sprubbucannu cu la gendu: -Nui famiglia ri sandi amm'avutu avè li nuputi riavuli, chi mi r'aveva rici! - Quannu fu San Giuseppu, mamma feci ru zeppulu e ni feci paricchj pucchè era lu nomu ri pàtrumu: -E l'accasionu ri luvà ssu mussu e di fà paci cu la nonna, va la chiama e l'addummanni si volu vunì a mangià cu nui.- Ra miezz'a la via chiamai: - Mamm'Arcà, mamm'Arcà! ha dittu papà ca oj è San Giuseppu e amma fà paci, ammu fattu puru ru zeppulu e tu hè a vunì a casa a mangià cu nui, Mamm'Arcà, mamm'Arcà! -vavattennu ca nun mi firu!- Turnai a casa e cundai lu fattu a pàtrumu, chi buonu ri coru nzustivu:
-E` puccata, è sola, muttitingellu ind'a nu piattu, si ru mangia quannu volu essa-

Accussì turnai n'ata vota Ngoppacastiellu e chiamai, tuzzulai e chiamai...mi vunivunu ru lacrumu a l'uocchj: - Ma pucché adda essu accussì? E pó rici ch'è sanda! Cu nu picca ri vinu juttatu, la faci accussì longa? Si ngi l'aveva ratu a nui, tuttu questu nun succiureva.- Ra li niervi, mi mangiai tuttu ru zeppulu e mi sundietti n'atu tandu.
Lu juornu appriessu la nonna ieva rucennu cu la gendu: -Che puccatu quiru crìaturu, m'ha purtatu ru zeppulu a casa e i' nu l'aggi mangu ruspuostu, che bravi nuputi tengu!

 

 

 

ECCE HOMO

A la terza media fui rimadatu a ru latinu chi nun mi sciunneva proriu. Pu fa st'esami ri riparazzionu avess'avutu sturià nu picca tra lu mesu ri lugliu e settembru ma cu chi? Sulu nunn'era cosa, ronn'Eggidiu nun tuneva tiembu e li sordi magavanu. Era la mità r'austu e i' nun aveva angora fattu niendi, passava li juorni cu li cumbagni tra la chiàtula ri zia Subbilla e l'uocchj ri maru.

Na vota ind'a lu barru nziemi a Amatu sfuttevami Arcangiulu l'avucatu chi avandava nu braccialettu r'oru ca s'aveva fattu. Nui rucevami ca era r'uttonu e issu si ngazzava, allora a nu certu pundu si vutavu nfacci a "Nennella" la nupota cunvindu ca questa avessu fattu la partu sua:
-Nennè, ringellu tu a si ngnorandi ca questu è oru!-
-Zi Arcà mbondala cu ssu fattu, quissu è nu cosu ri secanaienza!-
Arcangiulu delusu e ngazzatu alluccavu:
-Ma che cazzu ni capisci tu! Quistu è oru da uomu!- 



Lu juornu appriessu, stisu ngopp'a na panghina, l'avucatu russava a lu solu, m'assittai vicinu, lu ruscitai e turnammi ngoppa lu fattu ri lu braccialettu. Pu lu fa cundendu li rucietti ca avevami pazziatu e accussì tra na cosa e n'ata li cundai lu fattu ri ru latinu e ca forsi a settembru mi bocciavanu.
-Ma tu sì pacciu?- rissu ca n'aria paterna,
- Ecce homo, gratis et amore Dei.! Ma tu ru sai ca i' songu avucatu e ru latinu mi ru pappu, vieni rimani matinu cu ru frishcu e ti fazzu vurè i' si passi o no-

La matina appriessu, cu tutti li libbri sotta, mi presendai a la casa. Avevami appena ngumingiatu a declinà "us- i-o-um-e-o" quannu sundiemmi n'alluccu:
"Arcà, Arcà!"
"i-orum-is ...." na taccarata ngimma a na buffetta, pò n'ata e pò una condinuazionu.
"Arcà, Arcà.... la Maronna!" l'allucchi ievanu ngielu e andò vulevano ì si no? era lu ziu préutu ron Gaitanu chi chiamava pucchè n'aveva ri busuognu arruduttu chi era ind'a nu liettu.

Veramendu mi pigliai na cacchiu ri paura e a punzà ca na vota ngi faceva tandu riri quannu ngi'addumannavami "...e i' comu mi chiamu?..." e ngi ruspunneva cu certi nomi strambi:
"cecalamba, nurucu ri chiuppu, palu ri vita ...." m'azai e mi ni ietti.
-Vieni crai... dal latino cras, crai- rissu l'avucatu.

Ietti n'atu paru ri votu prima ri mi presendà a l'esami senza speranza. Passai però e quannu ru cundai a Arcangiulu, n'atu picca li pigliava lu malu:
-Hè vistu Pitrù, che ti ruceva l'avucatu? "Quod erat demostrandum" rici a màmmata chi prepara na spasa ri cicalucculi ca ngi facimu tunni tunni-

 


 

LA PROFESSORESSA

 

L'annu arruvava a la fina e tutti ngi priavami a lassà l'elemendara e ghì a la scola media comu si aviemmi ì a na festa. Ra nu latu ng’erano li banghi ri li guagliuni e da l’atu quiri ri ru guagliottu pucchè nun ngi muttevanu mai nziemi uommini e femmunu. Quannu ng'eranu li probblemi, i' fineva sembu lu primu accussì ru passava a Maria assittata a fiangu a me ma a l'ata fila. Ngi guardavami senza parlà, m'accondendavu ri li sguardi e di li sorrisi, però mi piaceva assai pucchè tuneva la frangetta nnanzi a l'uocchj e quacche numicculella nfacci. Mó ngi r’avessu vulutu rici ca li vuleva benu, ma lu guaiu era ca nun aveva coru ri li parlà. Mi mutteva scuornu ri tuttu, essa tuneva nu  grembialu bellu neru cu lu collettu biangu e lu nastrinu rosa mendri lu miu era scangiatu, arrupuzzatu e lu nastrinu l'aveva puru persu.

Na vota però mi facietti curaggiu e nziem'a lu probblema li scruvietti nu bigliettinu: "Maria ti vulessu parlà ma nun aggi coru. Tu mi pari Loredana, una chi nun canusci pucchè è nu fotoromanzu, però mi piaci pucchè tieni la stessa frangetta sua e i' ti vogli benu assai". Ra quiru mumendu nboi nu mi girai chiù versu li banghi a fiangu, divendava russu nfacci sulu a punzà ca essa mi puteva guardà, sperava ca lu bigliettinu si fossu persu accussì nun era obblicata a dirimi "guagliò ma tu si pacciu?" Invece mi ruspunnivu e mi rivu puru l'appundamendu vicin'a lu mulinu.

Quiru juornu ru spadaccijatu nun si cundavanu, tra na mbizzata e n'ata guardava sembu versu lu mulinu e quannu la vurietti arrivà fui feritu a mortu e a Sandacroci nun sciunnietti.L'annu finivu e avevami fà l'esame r'ammissionu a la scola media chi però tannu nunn'era obblicatoria. Papà nu juornu mi parlavu: -Figliu miu nui nun tunimu li sordi, tu m'hè aiutà a fatijà vicinu a lu bangariellu nun puoi cundinuà ru scolu- Ru ducietti a la maestra, la signora Iannaccone: -Tuo padre è proprio un testardo ed pure comunista, verrò a parlargli.-Cundai lu fattu a mamma: -Sinu, pàtutu prima era condru a Mussolini e mó è cumunista e si hè mistu tutti condru ra lu fratucucinu préutu, a lu raggionieru e a ru ziu.- Maronna mia, punzai ngapu mia, quanda cosu è pàtrumu e chiù l'ammirava e li vuleva benu pucchè mi pareva nu personaggiu ri la storia, unu ri quiri guerrieri o condottieri.

M'era quasi rassignatu. "Accussì volu Diu", punzava ngapu mia. Ma Diu nun buleva questu pucchè nu paru ri juorni roppu la signora Iannaccone, pozza avé tanda rufrieshchi, vunivu a casa a parlà cu papà:-Peppino, tuo figlio deve andare alle medie, è molto bravo e sarebbe un vero peccato se si fermasse alla quinta elementare. Sai oggi anche per fare lo spazzino ci vuole la terza media! Iscriviamolo agli esami d'ammissione poi il Signore provvederà-Papà si cunvingivu, lu fattu ri lu spazzinu lu mbressionavu, vunnivu r'ova ca la gallina aveva fattu, mi feci fà ru fotografiu andò "Velle" e i' passai l'esami senza probblemi.  

Pu accattà li libbri e li dizionarii faciemmi na lista e la mannammi a zia Assunta a Roma pucchè là si truvavanu ausati e a metà prezzu. Veramendu ziama ru truvavau però m'aveva acuScuola mediandendà pucchè mangava sembu quacche paggina o ca era strazzata o ca nun si truvavanu tuttu ru parolu. Pu li quaderni m'arrangiava cu Amatu chi ni tuneva assai e mi ru deva pucchè i' ngi passava li temi sott'a lu bangu. La classe era chjena ri ciucci gruossi ripetendi e quisti facevanu sembu scioperu e na vota purtavunu puru a me pucchè ng'era ru latinu. Maria era angora là, sembu a l'ata fila ri banghi però ngi scangiavami li bigliettini d'amoru e ngi vulevami benu.  

Ng'era lu ngignieru Iulianu chi fumava com'a nu turcu, scruveva l'algebra a la lavagna, cangellava tuttu senza preoccuparisi ca la metà ri la classe nun aveva capitu o vistu niendi..   Ng'era Elena Stellato la pufessoressa ri frangesu, corta, chiatta e tutta pittata, li facevami sembu li shcattamiendi e si mutteva paura ri tuttu.Ng'era Lu professoru ri musica chi ngi mbarava lu solfeggiu ca nui struppiavami apposta e alluccavami: " FA-MI-FA .... ah...ah "Ng'era lu professoru ri disegnu chi ngi mutteva lu vasu andicu ngopp'a la cattedra e nui l'avevami disegnà cu li condorni ombrati e avevami rispettà la grandezza pigliannu ru musuru cu lu labbusu e lu vrazzu stisu.  

Ng'era lu presidu chi ngi parlava ri la "croci" e di Alcide De Gasperi, un grande uomo chi aveva salvatu l'Italia ra li bolscevichi. Nun tutti capevanu, paricchj crurevanu ca li  bolscevichi erano barbari brutti cu ru cornu e avevanu accisu De Gasperi. E poi c'era la professoressa di lettere....bella ed elegante, tutta la classe ne era  innamorata. Era così distinta che ancora oggi non riesco a descriverla in dialetto. Aveva i capelli neri, lunghi, tirati e annodati sulla nuca da un nastrino bianco, gli occhi allungati un po' a mandorla, la bocca piccola ma con labbra rosse e carnose, il sorriso smagliante. Mentre spiegava l'Iliade o ci parlava del Manzoni, io la guardavo, ascoltavo la sua voce dolce e persuasiva e dimenticavo persino Maria, il mio grande sogno d'amore.

 

 

 

 

NGIULINU

 

Ra guagliungiellu, unu ri li cumbagni mii chiù fandasiusu era Ngiulinu. Appassiunati ri sportu, specialmendu ri pallonu, luggevami tutti li giurnali ri lu lunnurì: "Il Mattino" e lu "Roma" andó comba Toninu a lu barru, mendri "Il Tempo" ngi lu passava Amatu roppu ca lu dottoru l'aveva finitu ri leggi.

Lu martirì, quannu lu Napuli vungeva accattavami "Sport sud", quannu purdeva, lu pigliavami lu miercurì roppu ca Pashcalu aveva tagliatu la fascetta. Lu suonnu nuostu era ri ì a Napuli a buré Vinicio e Pesaola. Mangava ru megli però, mangavanu li sordi! La mamma Pippinella tuneva lu furnu indu a lu vicu ri lu Simminariu andó la gendu purtava a coci ru panu, ma a la rumenuca quistu era stutatu e parlannu cu Ngiulinu, ngi vunivu n'idea: lu teatru!Ngi riemmi ra fà assai pu cumbinà la cosa, truvammi nu libbru "Sangue romagnolo" già scrittu a cummeddia. Mó ngi survevanu na ricina ri guagliuni, quattu cingu ru truvammi subbutu mendri pu l'ati faciemmi na specia ri congorsu: l'aspirandi vunevanu a lu furnu e pruvavanu a recità la partu ri nu personaggiu stangu e assetatu, chi arruvava indu a na taverna, s'assittava, si luvava lu cappiellu e chiamava l'oste ngazzatu assai.

Quannu fu lu turnu ri Cenzinu, roppu l'urdumu raccummannazionu, Ngiulinu stutavu la luci e lassavu sulu na cannela appicciata, pó ra retu a ru parmessulu feci segnu ri cumingià. Cenzinu cu na voci  "senza pili"  chiamavu l'oste comu si chiamassu la mamma: -Oste? Oste della malora?  Mi puoi portare da bere?-

Ngiulinu nu ngi vurivu chiù, appicciavu la luci, l'angappavu pu n'avrecchia: -vavattennu, nun è cosa tua!--Noni Ngiulì, nu mi ni mannà, fammi pruvà n'ata vota, ti prumettu ca fazzu megli.-

-E va buonu, è l'urduma vota, però t'hè a ngazzà hè capìtu? Prima ri stutà, a nui assittati a n'atu tavulinu -facevami la cumbarsa- ngi feci segnu cu la manu aperta (ràtili). Cenzinu s'applicavu, ma propriu nun era cosa sua, appena finivu la litania ngi munammi tutti nguollu e a cannela stutata li faciemmi na paliata comu lu "mastu" aveva urdinatu.Lu puvuriellu alluccannu e chiangennu si ni vuleva ì a la casa, ma Ngiulinu tandu feci, lu cunvingivu a rustà e a pruvà n'ata vota:-Mica ti vulevami vatti, quiru è sgarrubbatu lu palcu e nui cu manduné ru parmessulu, si no sgarrubbavanu, simu sciugulati e t'ammu fattu malu, ma nu r'ammu fattu a posta, prova n'ata vota e biri ca ti venu bona e dumenuca ti facimu recità veramendu, nnanzi a lu pubblicu.

-Cenzinu, comu a nu cionna si feci capaci ma, 'mbaurutu chi era sta vota feci propriu shchifu, nun finivu mangu ri parlà ca li zumbammi nguollu tutti: chi li tiravu n'avrecchia, chi l'ata, chi li rivu a crocchiu ngapu e chi, nu r'ammu mai saputu, li muzzucavu nbiett’a na coscia.Sturiannu e pruvannu, "Sangue romagnolo" divendavu "Sangu ri Vagnuli", lu finalu era mbressionandu: Mariu zumbava ra cimma lu furnu -nu buonu paru ri metri- pu salvà Ferruccio, divendatu oramai "Mengu". La rumenuca fu nu trionfu, lu furnu era chinu e a vindi liru l'endrata, accucchiammi na bella somma. Ngiulinu spartivu: 40 liru a Mariu pu partu pericolosa e 20 liru perunu a tutti l'ati attori. Condinuammi a fà teatri pu paricchi tiembu, lu fattu funzionava e muttiemmi paricchi sordi ra partu.L'accasionu si presendavu la prima rumenuca ri marzu: Vinicio condru Da Costa, la Roma vuneva a Napuli. Cundammi li sordi e ngi'accurgiemmi ca tra viaggi e biglietti nun ngi'abbastavanu, allora ngi fermammi a Avellinu al "Piazza d'armi"   e ngi cunzulammi cu Avellinu-Akragas, partita ri serie D.

 

La lotta

Erami chiù di trenda guagliuni quera sera nnanzi a la casa ri Rosa Ngoppacastiellu, na vindina eranu li nuosti e na ricina eranu vunuti ra Sandurunatu.

Ngiulinu era nmiezzu e nui tutti attuornu a forma ri chjrchiu: -Vi ricordu ca è proibbitu tirà cauci e munà poiuna, questa è la lotta greco-romana e s'adda rispettà l'avversariu, quiru chi baci cu ru spallu nderra pu dieci secondi ha persu.-Dui piccirilli aprivunu lu spettaculu, si rivunu ru manu, carivunu nderra, si vruculiavunu settu ottu votu pó tra l'applausi,Toninu fu proclamatu vingitoru. Li dui si ni ivunu a lu postu loru e Ngiulinu turnavu nmiezzu, nisciuni parlava chiù, tutti asputtavanu l'annunziu ri lu spettaculu pringipalu:

-Attenzionu a tutti, Pitrucciu è lu chiù fortu ri Ngoppacastiellu, i' li mettu nu vettu ngoppa la spalla, si ng'è unu chi è capaci ri ngi lu luvà, chi si facessu annanzi-Ngi fu nu mumendu ri silenziu assulutu pó nu murmuriu e pó n'ata vota silenziu quannu "Pundillu" alluccavu: -Ngi lu levu i'!-I’ era assai fortu ma cumingiava a dubbitarini vurennu "Pundillu", lu capu sciarrataru ri Sandurunatu, cu na mala numinata, chi avanzava spavaldamendu, muttietti però ru manu indu a li fianghi in atteggiamendu ri putenza cu la spuranza ri li fà paura ma che! Cu la manu smersa quistu mi feci zumbà lu vettu ra la spalla.Li guagliuni alluccavanu: -Ngoppacastiellu, guagliuni ri fierru!...Sandurunatu, v' ammu sembu ndrunatu!Oramai nu ng'era chiù scambu, la lotta aveva accumingià; ngi sturiammi a luongu cu mossu e findu variu, pó "Pundillu" si feci sotta: -Ti fazzu vuré i' chi è lu chiù fortu-  Roppu paricchi balletti ngi’'affurrammi e ognunu circava ri fà caré l'atu senza però riuscirisi.

Tutti revanu cunsigli: sotta, ngoppa, fangi lu sgambettu! Ma nu ng'era niendi ra fà, nisciuni reva segni ri ribbulezza affì chi cu nu sforzu eccezionalu chjcai "Pundillu", lu facietti caré e subbutu li zumbai nguollu mandunennulu chiù o menu cu ru spallu nderra.Ngiulinu, cundendu comu si avessu vindu issu stessu, nziemi a lu pubblicu ngumingiavu a cundà: -unu! rui! tre!...sett! ottu!...novu!...Cunvindu ca oramai era fatta, allendai la presa: malu! "Pundillu" nun asputtava megli, libberavu na manu e a la smersa e mi  futtivu na botta nfacci facennumi vuré tuttu ru stellu, pó mendri m'assucava lu sangu chi mi culava ra lu nasu, angappai subbutu nu puiunu ngoppa a n'uocchi. Ngiulinu currivu e mendri tutti li cumbagni iscavanu "Pundillu", annunziò: -Vince l'incontro Pitrucciu per squalifica dell'avversario che ha combattuto in modo scorretto!-Ma lu delinguendu si l'era già squagliata cu tutti li cumbari ri Sandurunatu. Li cumbagni m'abbrazzavanu e mi cunzulavanu,  i' nu cunghiureva chiù niendi  ma l'onoru ri Ngoppacastiellu era salvu.

 

L'ippica

Ngiulinu tuneva dui ciucci: "Coralonga" e "Piericurti",  survevanu a carrià leuna e frascellu pu lu furnu. Ogni tandu ru cacciava a pasci Ngoppacastiellu o la casa popolara.  Nui,tutti cundendi, asputtavami lu mumendu pu l'accumbagnà e pu l'angarizia ri mondà a cavallu.Quannu questu succiureva, San Giuguannu e Paulu divendava lu Far West, Coralonga era "fulmine", Piericurti "uragano" mendri nui divendavami Pecos Bill, Bleck Macigno e Capitan Miki.Roppu na bella sfuriata, abbuvievami li muorti   e preparavami ru squadru e a dui a dui facevami r'eliminazionu. Lu finalu pó era na festa: -Dall'ippodromo delle "Capannelle"  Ngoppacastiellu, vi trasmettiamo la grande finale tra Armando su Coralonga e Michelu su Piericurti.-Povuri ciucci! Roppu tanda cavuci e poiuna, arragliannu, arruvavanu a lu traguardu tra l'allucchi ri li guagliuni e l'esaltazionu ri lu cronista:-E vince allo sprint Coralonga montato dal grande campione Armando mentre Piericurti montato da Michelu taglia il traguardo con dieci lunghezze di distacco.-Mó ngi penzu, dieci lunghezzu ri distaccu sarannu statu armenu quinnici metri, ma che buoi fà tannu, pu Ngiulinu, era allo sprint!.

 

Lu giru ri Nuscu

Pu finì in bellezza lu giru ri Nuscu a la corsa, ng'era la tappa a cronometru ra Sand'Andoniu a Ngoppa ru quindu. Currevanu na quinnicina ri guagliuni e lu distaccu tra lu primu e l'urdumu era minimu pucché Ngiulinu aveva ngiarmatu abbuoni, traguardi volandi e gran premiu ri la mundagna.Lu guaiu era ca nisciuni tuneva lu rologgiu a cronometru e puru si l'avissimi tunutu, comu fà pu fà parti lu tiembu e li congorrendi a lu stessu mumendu?

-Nu guaiu a la vota- rucietti a Ngiulinu -pu lu cronometru si potu rimedià, pozzu piglià quiru ri pàtrumu, pucché nun si lu mettu mai e lu tenu sembu chiusu indu a nu tirettu, basta chi nun mi ni fazzu accorgi si no m'acciri ri mazzatu-Pu paricchi sturiammi comu fà, ma nunn'arruvavami a truvà na cosa bona, quasi risperati vulevami annullà sta prova e fà na tappa normala a la sagliuta.

Na sera però,capitava spissu quannu ndrírici ng'era Ngiulinu,mendri passiavami pu Ngoppacastiellu,ngi vunivu n'idea geniala: li truoni! La furtuna vulivu ca andò lu "bezzarru" ni rustavanu na vindina,quiri ri lu Natalu viecchiu, r'accattammi tutti, puru ca ngi ru feci pagà chiù cari ri quannu era tiembu loru.Lu juornu prima ri la corsa,faciemmi la prova: Michelinu ngoppa l'urdumu stradonu appicciavu nu truonu, Ngiulinu ngoppa ru quindu feci scattà lu cronometru mendri i' partietti ra sotta Sand'Andoniu,mi facietti tutta la sagliuta finu a lu munuzzaru andò girai a destra,mi pappai lu falsopianu prima r'attaccà ru quindu andò arruvai,cu la lengua ra foru,roppu dui minuti e unnici secondi,nu tiembu eccezionalu secondu Ngiulinu,chi era veramendu espertu.Lu juornu ri la corsa,a partu nu truonu chi feci fetecchia,tuttu ieva a maraviglia,a ogni botta parteva unu,a ru cundrariu ri la classifica: l'urdumu,lu penurdumu,lu terzurdumu e manu,manu tutti l'ati. Li tiembi eranu attuornu a li dui minuti e miezzu,pó partivu lu terzu,lu secondu....A lu mumendu chiù mbortandu,quannu aveva parti lu primu,tutti congendrati,asputtavami lu signalu,nun si sundeva na mosca abbulà,lu truonu feci na botta assai suspetta e Innaru,ca i' manduneva a mala pena,partivu com'a nu cavallu ammuscatu. Nunn'era mangu arruvatu a la prima vutata quannu sundiemmi n'ata botta,questa si ri truonu.

Nisciuni si puteva spiegà queru chi era succiessu e curiusi ri sapé,ngi munammi pu l'accurciatora,quera ri li straduni,pu puté assisti a l'arrivu ri Innaru e canosci lu vingitoru: nu minutu e trendacingu secondi,robba ra primatu mondialu,Ngiulinu nunn'arruvava a farisi capaci e ghiastumava,sicuru ca quacche cosa nunn'aveva funzionatu: -La giuria s'arritira per indagini ulteriori-Mbauruti ra la parola "ulteriori",nisciuni rissu niendi e accumingiavunu tutti a ndagà. Nun ngi muttiemmi tandu pu appurà la virità: quiru strunzu ri Cenzinu,pu si vindicà ri la paliata a lu teatru, aveva fattu shcuppà nu cuoppu prima ri lu truonu ri Michelinu. La corsa fu annullata!

 

Ciclismu

Amatu s'aveva accattatu na bicicletta ra corsa,tuneva li mezzi pucché la mamma e lu patru stevanu buoni,ma l'aveva fattu ri nascostu loru,chi nun bulevanu,pu paura ca nun sturiava chiù o forsi pucché si puteva fà malu. Nun sapennu andò la mettu,mi l'aveva cunsignata e i' la tuneva accuvata ind'a lu suttanu,pulita e ngrassata, a disposizionu sua quannu n'aveva ri busuognu.

Puru Ngiulinu la tuneva la bicicletta ra corsa e spissu partevami ra Nuscu, sciunnevami a la stazionu senza furzà pucché li freni nun pigliavanu.Roppu la stazionu ngi sfrenavami: li falsipiani,ru sagliutu cortu,ru butatu in quandità eranu la passionu mia. La via era la nosta pucché machinu nun ni passavanu,ngi superavami una cundinuazionu. Tra scatti,vulatu,cambi senza manu,quattu e quatt'ottu erami a Bagnuli andò giravami pu turnà. Ogni tandu,a secondu la staggionu, ma sembu indu a ru zonu ri Nuscu pucché nun bulevami avé a che fà cu li "Ciaciari",  facevami rifornimendu ri vunguli,ciciri,mela,uva prima r'attaccà Sandu Martinu 'nberfetta armunia,unu arretu a l'atu.Ra la carcara finu a sotta Nuscu, Ngiulinu rustava arretu,nun riusciva ausà lu stessu rapportu miu e aveva pedalà doi votu chiù sveltu ri me. I' pó l'asputtava pu arruvà nziemi,comu erami partuti,ma issu,lu futendu,appena arruvavami sotta ru custi mi futteva sembu: -Ed ecco Bahamontes, con uno scatto bruciante....

Sciarravami nu picca,pó turnavami subbutu nziemi a preparà la prossima avvendura.Quanda n'ammu fattu …Pu buré lu giru ri la Cambania, iemmi finu a l'Agerola in provingia ri Napuli andò, ng'era nu traguardu ri lu gran premiu ri la mundagna, idea fissa ri Ngiulinu.A la scola, mi mbaravu a scioperà quannu ng'era la versionu ri latinu e a fà la firma ri mamma sotta la scusa ra presendà a lu presidu. E lu tresconu? "...un gruppo di gagliardi campagnoli che saltellan come in un trescone." E comu s'abballava lu tresconu?-Accussì- feci vuré Ngiulinu -a batticulu!- e la ricreazionu divendavu l'aria ri zì Stefanu andò tutti abballavanu, affì chi unu scappavu chiangennu e si purtavu lu nomu appriessu. Quiru nomu, “Tresconu” li feci cumbagnia affì chi l'emigrazionu 'ngi sparpagliavu pu lu munnu!

 

 

LU SPUSALIZZIU

 

Lu giovirì prima ri lu spusaliziu si purtava lu curreru a la casa ri li sposi e questa era gia na bona accasionu pu fa festa, senza la sposa però, essa nun puteva participà pucchè era proibbitu ri ì a la casa ri lu nnammuratu prima ri si spusà.

Lu juornu ri lu spusalizziu li nmitati s'aunevanu a la casa ri lu sposu e da qua partevanu tutti assiemi a ì a piglià la sposa e purtarila a la chiesa. Si la sposa tuneva na mala nummunata puteva truvà la via chiena ri fasuli. A la chiesa r'acquasandieru eranu survegliatu ra gendu ri firucia pucché ndramendi chi ng'era la funzionu si putevanu fà ru fatturu.

Quannu lu preutu pronunziava ru parolu "Ora pronobbis" la gendu mala ndenziunata si mutteva vicinu a l'acqua sanda, faceva quacche nùrucu a nu funuciellu e duceva: "riavulu attacca a quistu". Roppu la messa li sposi facevanu lu giru ri lu paesu pu pigliarisi l'aurii ri l'amici mendri loru révanu li cunfietti a ru criaturu. Lu sposu purtava nu vistitu neru cu lu gilè, la cammisa janga e la cravatta nera.

La sposa si vusteva janga o rosa e nmanu purtava nu mazzu ri fiuri, ind'a la bursetta mutteva tre mbostu ri cuoiuru ri lu juvu, nu picca ri salu gruossu e la figura ri lu sandu sua protettoru. Turnavanu a casa l'apperu e qua la sogru ri la sposa r'asputtava cu na spasa nmanu chiena ri cunfietti e petali ri rosu, ngi ru munava e a la fina rumbeva la spasa.

Lu pranzu era a shcasciapanza pasta fatta in casa, cucciu a spezzatinu, pullastri e pizza gialla cu ru frìttulu. Lu juornu appriessu la prima nottu, la sogru traseva ind'a la stanza e ghieva a custatà si la sposa era vergina o no, ra stu fattu lu matrimoniu era na riuscita o nu fallimendu, la sposa vuneva avandata o, quacche bota, turnata arretu a la casa sua. Pu na sittimana la sposa nun asseva, la rumenuca appriessu, tutta ngriccata cu n'abbitu neru, "lu spolverinu", jeva a la chiesa cu lu maritu e si ruceva ca "asceva la messa".

Roppu quinnici juorni puteva i a truvà la mamma e lu patru e cundarici la vita sua cu lu maritu. A Morroni, na frazionu ri Bonito chi si trova ra ru partu ri Grottaminarda, sta tradizzionu si è ausata finu a bind'anni fa.

 

 

 

 

LI VIECCHJ

 

 

 

Si conda c'a li tiembi andichi, li viecchj ru munavanu ra n'arrurupatoriu pucché nun survevanu chiù a niendi, tannu nun pigliavanu mangu ru pinzionu.

 

Nu juornu nu cristianu si carrucavu nguollu lu patru viecchiu e s'abbiavu cu lu ì a ghiuttà abbasci. A nu certu pundu si fermavu pu si rupusà nu picca, allora lu patru li rissu:

-Guagliù qua mbundai puru i' quannu ietti a munà tatonu abbasci-

Lu figliu capivu la lizionu e si lu purtavu n'ata vota a la casa.Mò stu viecchiu quannu mangiava si vaviava tuttu allora lu figliu pu avità stu spettaculu stummacusu feci nu bangariellu cu nu vacilu nmiezzu e lu muttivu ind'a nu ca ndonu ri la stanza andò nisciuni lu vureva. Mendri lu fineva ri sistimà, lu criaturu chi aveva vistu tuttu rissu a lu patru: -Tatì fallu buonu lu vàvutu ca po ti lu truovi-