Sono trattati in questa pagina





1961 n'annu ri cacci

Willisau

Fussbal Club

Ru leuna

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

1961 N'ANNU RI CACCI
 

Sulu li ciucci ri Ngiulinu putessunu rici quanda viaggi ammu fattu a li Casali, a li Sparanielli o a ru Ciusinu pu accogli tuttu stu leuna.

Lu ricissettu s'abbicina, Piazzetta S.Putitu, Via del Borgo, la Tirnità, Porta Mulinu; chi fà lu chiù gruossu sandanduonu? A lu fistivallu ri S.Remo, Celentano scandalizzavu la candina ri Vitalu con 24000 baci.Tra nevu, pruvinu, sciuvuli allimati e pastilli nfrondu, furbaru passa e fà postu a marzu. L'aria si fà chiù doci e nvoglia a la prighiera.

A la ruttrina preparamu Pasqua: ...Non mangiar carne al venerdì e negli altri giorni proibiti... Cu l'aria n'addoru ri suffrittu stuzzica la nasu e rangiuca lu stommacu, e chi l'ha mai mangiata la carnu lu viernurì ? Nui nu la mangiamu mangu a la rumenuca!

Ron Eggidiu piglia voci: -Ragazzi, silenzio davanti al Tabbernaculu, cammunati chiù chiani 'nnanzi a Gesù Cristu!-

Ma Issu, lu Cristu, sapu quanda chiuovi tunimu sotta ru scarpu e quand'è difficilu rustà mbalatu 'ngoppa a ru marmu allucitatu.

Pó si parti a binirici ru cambagnu. A ru turnà, ron'Euggenia conda queru pocu rieci liru ind'a l'acqua sanda. 'Ngi guarda stuortu, 'ngi fissa ind'a l'uocchj senza parlà.

E' maggiu, lu savucu è 'nfioru. Farfallu e cardarellu zombanu ra na pas­tina a n'ata e nui appriessu cu rucchielli e cuttonu. Pó fiurisciunu li cacci.... Che annata! Janghi, belli, roci, prufumati; mieruli e cardilli scialanu.

Li juorni passanu finghé n'addoru ri pupaiuni fritti annunzia giugnu e la nuvena a sand'Andoniu. A sera, roppu prighieru e candi, a la chiesetta è guerra: "Guagliù angappatili, rubbrucatili ca pó divendanu sordi!" E nui comu a li fessa: "...Caticatasci scinni abbasci, rammi la chiavu ri la cascia..." E' lugliu, Filìci squartannu nu pallonu nfunfuteia: "Rufreshca l'ànuma a quiri ciciri mai ndustati!"
A la feru ri lu Càrmunu mamma m'accatta nu vistitu, lu primu in vita mia, pàtrumu mi faci nu paru ri scarpini senza chiuovi, punzai a don Eggidiu, chisà comu sarà cundendu ca nun fazzu chiù rumoru ngoppa l'ardara.

27 austu 1961, mendri tutti chiàngiunu a Avellinu, i' partu a la  scuperta ri la Svizzera senza avé vistu l'Italia. Prima ri parti raccummannu a nu cacciu: -Fammi sapé quannu aggia turnà-.

-Cu lu titulu ri sturiu ca tieni .... lu Signoru t'accumbagna- mi ruspunnivu!.......M'hannu scrittu ca li ciciri ndostanu, ron'Euggenia è 'nbaravisu e Filìci puru, ron'Eggidiu nun dici chiù messa a Sanda Maria Vetera, li caticatasci passeianu la chiazza e lu corsu, spavaldamendu. Ri lu cacciu, nisciuna nutizia!

 

 

  Bottoni (120)



WILLISAU


Tannu la Svizzera era assetata ri manu d'opera, bastava nu canuscendu ca ti truvava lu lavoru e lu patronu ti faceva nu cundrattu, ti mannava a chiamà e ti pagava puru lu viaggiu; accussì i' ca nun era mai iutu chiù lundanu r'Avellinu, lu 27 r'austu 1961 partietti pu la Svizzera cu nu bigliettu Nuscu-Willisau ind'a la sacca e nu cundrattu ri "Holzarbeiter" ca in italianu significa "lavoratore del legno" nzomma falignamu! E chi l'aveva mai fattu lu falignamu? Certu Ricucciu pu tre sittimanu, prima ri parti m'aveva spiegatu la seca, lu chianuozzu, lu scarpiellu, la surracchia; ma comu ausarili era n'atu mazzu ri cartu.Roppu na nuttata ri capuzzìamiendi ind'a lu trenu, arruvai a Chiasso, la prima stazionu svizzera. Lu trenu era chjnu r'ati povuri risgraziati chi comu a me circavanu furtuna all'esteru, ngi féciunu scennu e, tutti nfila nuri, comu quiri brei ca si vurevanu ind'a li film, ngi purtavunu a passà la visita pó finalmendu versu ru cingu ri lu pomeriggiu putietti parti pu Willisau.Sarà stata la fama, la stanghezza ma a me pareva ri viaggià ngoppa a na cartullina illustrata: ru mundagnu eranu jangu a la ponda, chienu ri nevu, sotta comu a nu presebbiu, mushcu verdu, casarellu e vaccu jangu. Tra pondi, galleriu e paisi cu nomi strani, mi ripassava lu libbrettu ri tedescu: "Guten Tag, Aufwiedersehen" finghé, a la via ri novu, mendri lu cielu scurava, arruvai a Willisau.

La casa andó aveva ì a dormu era assai lundana ra lu paesu, mi la facietti a l'apperu, rui chilometri, cu tutti li bagagli nguollu e siccomu la stanza nun era pronda mi féciunu rormu indu a nu curridoiu. E che buoi rormu, ind'a r'avrecchiu sundeva ischi, rumoru ri trenu e punzava a ru cosu lassatu. Aveva appena pigliatu suonnu quannu sundietti alluccà: -Heraus es ist späte, du must zu arbeiten geen - Ma andó mi trovu? A peru a lu liettu nu ng'era nisciuni né sotta ng'eranu melu e castagnu. Ma allora nun è mamma cu ru café? Chi è chi allucca a quest'ora?-

Atu che café, era la patrona ri casa chi mi ruscitava cu ì a fatìà.L'aria era fredda e ummula, la terra janga ri julama, atu che prim'acqua r'austu a Nuscu. Mi vustietti buonu: cavuzarielli e mutandi luonghi ri lana, quiri ca mamma m'aveva accattatu a la feru ri lu Carmunu, scialletta e cuppulinu ngapu e ascietti ra casa.La gendu fujeva cu biciclettu, lambrettu e machinu; quaccherunu sulamendu com'a me, ieva a l'apperu. Arruvai a la "Wellis Möbelfabrik" ca a usu nuostu significa fabbrica ri mobbili, nisciuni mi capeva: -Songu Pietro, io lavorare- niendi ra fà, mi ricurdai allora queru picca ri frangesu mbaratu a la scola e pruvai: -"Je suis Pietro, moi travailler"-mI capivunu e mi purtavunu a fatìà.

Passammi nu purtonu e trasiemmi ind'a nu ripartu nfinitu, nu rumoru ca nun ti ricu, machinu e machinarii chi giravanu, na fina ri munnu, era comu Sand'Andoniu e lu Carmunu misti assiemi. I' era cundendu e mbaurutu, ma vuleva fatìà, vuleva guaragnà, aveva tuné puru i' li sordi ind'a la sacca comu a l'amici rustati a Nuscu a sturià.Mi muttivunu vicinu a na machina cingulata, comu a nu carru armatu, andó nu viecchiu nfulava tavulu ra nu latu e i' r'aveva accogli a l'atu latu, sicatu a sei piezzi e r'aveva sistimà una ngoppa a l'ata. Nbringipiu ieva buonu, mi sbrigava e lu mundonu azava a bista r'uocchj, chiù azava e chiù trabballava finghé sgarrubavu tuttu; ru buleva tuné, accunzà ma lu viecchiu, mangu cu la capu, cundinuava a nfulà e alluccà: -"Italiener nicht gut arbeiter."- Passavu quacche juornu e mi féciunu fà lavori chiù carmi, mi spiegavanu com'aveva fà, era cundendu, faceva rieci oru a lu juornu e spissu puru ru straurdinariu.

Lu punzieru fissu era ri guaragnà e mannà ru chiù pussibbulu a la famiglia ndubbutata.Lu sapatu fatìammi mezza jurnata e quannu luvammi manu, Pellegrinu nu cumbagnu ri lavoru, m'accumbagnavu a fà la doccia cavura. Roppu finitu iemmi a fà la spesa a Wolhusen, nu paesu vicinu Willisau andó ng'era nu gruossu magazzinu e la robba custava chiù pocu. Anghietti la valiggia ri tuttu ru benu ri Diu: shcatulettu ri sardinu, tunnu, sasicchj sicchi, bananu e ru bustinu pu fà l'arangiata. La rumenuca ietti a la messa ma nun ng'era
sfiziu era tutta tedesca e la gendu ti guardava comu si avissi arrubbatu.Willisau si truvava indu a nu fuossu circundatu ra mundagnu tuornu tuornu.

L'aria era freshca però i' mi sundeva r'affucà, mangava lu panurama. Avessu vulutu stà a Sandu Runatu o Ngoppa Castiellu e puté rici a Pellegrinu:-Guarda llà è Fundiglianu, a destra è Vagnuli, arretu lu Lacinu. Lu siendi stu prufumu r'aregana fiurita?-

  Bottoni (120)

 

 

 

FUSSBALL CLUB

Pietro segna la terza rete per il Willisau
Cammunannu a la scuperta ri lu paesu, capitai a lu cambu sportivu andó la squadra s'allenava. Mi fermai a guardà quasi ngandatu pucchè tuttu era diversu, nmiezzu a lu cambu ng'era l'erva, l'allenatoru spiegava comu s'aveva jucà, li paletti ri ru purti eranu belli, janghi, cu la reta attuornu e ng'eranu puru ru luci pu jucà ri nottu, mi pareva ri vuré na partita a la televisionu. Avessu vulutu jucà puru i' ma nun era comu a Nuscu ca appena unu arruvava si munava nmiezzu.

Ogni bota ca lu pallonu asseva foru i' curreva a pigliarilu e quannu tardai nu picca e s'abbicinavu unu, punzai ngapu mia: -Mó t'aggia fà vuré comu si joca.- Na finda e lu scartai, nu paru ri palleggi e pó nu tiru.
A la fina ri l'allenamenddu Herr Mathis, l'allenatoru, mi chiamavu: -Vuoi giocare? giovedì allenamento.-

Mi presendai comu a nu fessa, senza scarpu né niendi e chi mai r'aveva avutu ru scarpettu? Mi ni rìvunu nu paru ausatu però roppu tre sittimanu r'allenamendu angora nun m'avevanu fattu jucà na vota, faceva la riserva e guardava ru partitu assittatu ngimma nu scannu e mi mangiava l'anuma.

Nu juornu mi pigliavu nu malu ri riendi, mangu li cani, nun puteva chiù rusisti, mi facietti curaggiu e ghietti andó lu dendista, la prima vota 'nvita mia. Asputtannu lu turnu, pu la paura e pu lu malu, mi muttietti ind'a nu candonu e mi faceva li fatti mij, nun sundeva e nun bureva ca rimbettu ng'era na figliola chi mi guardava e sorrideva: -Su coraggio- mi disse -sei italiano? Si vede! Io sono Teresa e tu come ti chiami? Mi presendai senza cunvinzionu né tanda voglia ri parlà, ma essa cundinuavu: -Su dai che non è niente, passerà presto, il dottore è tanto bravo. Io son di Verona, lavoro alla "Ritex" la fabbrica di vestiti, da un anno, da quando abito a Willisau. Come mai che non ti ho mai visto prima d'oggi? Dove abiti...da dove vieni...che lavoro fai...-

Nu la mbundava chiù ri parlà, i' la guardava, circava ri rici quacche cosa e pu mi scusà li faceva segnu a la vocca e essa accunzendiva cu la capu. Mi piaceva comu parlava però, cu quiru accendu ri lu nordu chiaru e pulitu. Mi piaceva l'allegria sua e veramendu mi piaceva puru ri pursona:  fina, capilli níuri e ricci, uocchj níuri, la vocca carnosa nu picca sporgenda, nu neu ngimma la guangia sinistra.

Lu ruloru nu lu sundeva chiù e quannu lu dendista mi chiamavu, Teresa mi salutavu: -Allora biricchino, quando ci rivediamo? -Si ti fà piaceru rumenuca, iucamu a Willisau, vieni a buré la partita forsi mi fannu jucà puru a me.-

Willisau faceva lu cambionatu svizzeru ri terza lega e la rumenuca ng'era la partita condru Nebikon lu primu in classifica mendri "nui" erami secondi a nu pundu sulu. Ind'a li spogliatoi, prima r'accumingià, l'allenatoru feci la solita preruca, pò a la lavagna disegnavu li giocatori, allora capietti ca lu mumendu miu era arruvatu:

-"Heute wir mussen gewinnen-" Oj amma vengi! -Pietro, tu marcare goal e noi vincere verstanden? Es macht nicht se tu non passare molto ball". La futtuta abbitutina ri Nuscu mi la purtava appriessu com'a la pella, era troppu egoista e nun passava mai lu pallonu. Capietti ca cu stu fattu nun mi facevanu jucà però i' era testardu, nun m'arrunneva mai, finu a l'urdumu minutu e jucava sembu pu vengi.

Lu primu tembu ivu malamendu ru cosciu mi trumavanu e purdevami 2-0. Ind'a li spugliatoi l'allenatoru ngi nguraggiava, s'abbicinavu e mi vattivu la manu ngimma la spalla. Stu fattu mi rivu fiducia e già punzava a comu ringrazziarilu. Appena cumingiavu lu secondu tembu, subbutu marcammi e fu 2-1. Roppu la palla a cendru, quannu tuttu s'era carmatu, sundietti na voci: -Dai Pietro, forza Pietro- era Teresa la veronesa ngundrata andò lu dendista chi faceva lu tifu pu me. Nbringìpiu mi pigliai quasi scuornu ma pó mi rivu curaggiu e mi mbignai chiù assai currennu appriessu a ogni pallonu ripetennu ngapu mia "aggia marcà nu gollu pu Teresa e pu l'allenatoru". Ma li minuti passavanu e lu risultatu nun cangiava, attaccavami sembu mendri l'ati eranu tutti in difesa: la cosa nun mi conveniva, a me surveva spazziu pu sfruttà la velocità chi tuneva.

Mangava nu quartu r'ora a la fina ri la partita quannu tirammi nu corner, nmiezz'a l'aria nun mi muvietti mica affì chi lu pallonu arruvavu, llà scattai e pruvai cu la capu, ngi la facietti, ma scarogna, lu pallonu ivu a sbatti condru a la traversa. Teresa ripigliavu a alluccà: -Dai, dai Pietro c'è la facciamo- Lu portieru nuostu langiavu lu pallonu, lu fermai cu lu piettu, sta vota nun mi munai a capu calata comu a ru solitu, guardai li cumbagni e quannu vurietti Peter scattà, ngi lu passai in profondità, lu pigliavu, scartavu lu terzinu e marcavu. Lu tifu e l'allucchi ievanu ngielu, avevami pareggiatu, tutti eranu cundendi ma i' no.

La partita era quasi finita, mangavanu dui, tre minuti, pu avità lu marcamendu strittu ri l'avversariu, turnava spissu a cendru cambu o mi ni ieva a tirà li falli laterali. Quannu la palla assivu foru, propriu vicinu andò steva Teresa, currietti a pigliarila, essa mi guardavu e mi rissu: -Dai sei forte- Tirai lu fallu e langiai n'ata vota Peter chi scattavu a destra mendri i' mi spustai versu lu cendru andò mi sundeva chiù a aggiu e pó alluccai: -Ball,ball-  mi passavu lu pallonu, troppu arretu però, pruvai lu tacchettu, mi ivu buonu, lu pallonu ivu annanzi e l'avversariu rustavu suppresu, scattai e mi truvai sulu nmiezzu a l'aria facci a lu portieru, mirai l'angulu sinistru, chiurietti l'uocchj e pò tirai cu la raggia nguorpu.

Mi truvai nderra cu tutti li cumbagni nguollu, quannu r'aprietti nun sapevu angora si mi vulevanu vatti o mi vulevanu abbrazzà. La partita finivu 3-2, Ind'a lu spogliatoiu festeggiammi ma la festa chiù bella fu quann'ascietti e truvai Teresa chi m'asputtava.

 

Bottoni (120)



RU LEUNA


La casa andò abbitavu tuneva ru stufu a leuna e ogni tandu ra la "môbelfabrik" mi purtava nu saccu ri sichi e tàcculu, ma quisti eranu senza sustanza e ardevanu com'a la paglia.

 

Quannu fu 'nu juornu, m'accattai 'nu carrettu ri leuna sanizzu. Sti ciuppuni mò, troppu luonghi e gruossi, nun 'ngi capevanu indu a ru stufu allora 'na rumenuca a matinu m'azai priestu e mi muttietti a spaccarili.


Era la via ri ru novu quannu 'ngumingiai a munà certu acciuttatu ca ru schardu zumbavunu cu l'aria, m'addicriavanu lu coru, mi sfucavanu ra tandi punzieri e nostalgiu. Mendri tuornu tuornu pareva nu preparativu ri Sand'Anduonu, mi sundietti 'na botta ngimma a 'na spalla e po' nu manonu chi strungeva; mi girai ri botta e burietti rui gendarmi, cu certu facciuni rossu, cu cuppuluni 'ngapu e pistolu a li fianghi.


Pu 'nu picca nun mi facietti sotta ri la paura.

- Che aggi fattu? Che è succiessu? Quacche cosa a Nuscu, a la famiglia? -
- Verboten spaccare legna auf sontag! spaccare lunedi no domenica!-
- Ma io lavorare tutti i giorni, anche il sabato, poi le spese, nu tengu tiembu, posso farlo solo la domenica. -
- La domenica andare alla chiesa, adesso zahlen, pacare multa-
E addiu 'na jurnata ri fatia, rieci franghi pu nun essu jutu a la chiesa andò po' nun si capeva niendi, è mai pussibbulu? E nfatti nun era pussibbulu, a la chiesa jeva chi vuleva e senz'obblicu. La multa l'angappai pucché faceva rumoru, risturbava lu vicinatu ri rumenuca.

Bottoni (120)